He would tap your shoulder and speak in a calm and gentle voice you would think there is no urgency in the need to respond to an issue or event, or that the task at hand does not warrant a quick action.. His voice comes like a gentle breeze—a huyuhoy. But his body language carries a message of brisk action—perhaps, on something that compromises the interests of the impoverished masses or violates the rights of indigenous peoples. His light soundless footsteps would move him away from you to attend to the next significant engagement he is bound to make — a presscon maybe — or to provide a leading voice in a mass protest action , or it could be provide a commanding element in manning a barricade.
In all of these, and more, Francis”Bong” Morales, executive director of BALSA Mindanao, is a guiding spirit that moves from one event and action to the next, inspiring everyone with the touch of his steadfast commitment and the suasive force of his militancy in bringing to greater heights the cause of the people’s struggles. And he moves with such gentle swiftness and grace the step by step direction of the people’s actions with him at the helm of the leadership does not falter towards its tactical conclusion.
No sacrifice is too big and impossible for him. He swims against the tide, defying all odds. He seems to belittle the demands of the organization’s manifold tasks and activities. He is worn out by extreme physical exhaustion and sleeplessness and he does not complain nor give a sign he is at the elastic limits of what his body constitution can render and grant. He is the embodiment of the activist’s lifelong battlecry: “Serve the People”, “Seize the day, seize the hour”.
His life was an unending journey of unwavering commitment that blooms with every moment that necessitates the vigor of militant action and struggle , taking up the cudgels for the oppressed and the exploited among the poor and the poorest of the poor. No issue affecting the Lumad peoples of Mindanao, neither any concern about the peasant masses in the countryside escapes from his concern and solicitous response as the action man of BALSA Mindanao.
I am blest to have walked momentarily with him in one of his side-journeys to Tacloban. I was witness to the rare show of stamina by which he fought against the ailment that weakens him physically. He never gave us a hunch that he was giving up. He was up and about, selflessly tending the instant requirements and demands of the program of activities, even ignoring our injunctions for him to take a rest, not minding the seriousness of his persistent coughs and fever. I never for an instant entertained any thought that it was to be the last league of his journey in his revolutionary life .
When we returned to Davao after the unforgettable People Surge in Tacloban, the gentle passing of the ‘huyuhoy‘ manifests the magnificence of Francis – in life and in death. It was to be the symbolic manifesto — somewhat like a flipside—an event of parallel weight and significance as the turbulent Daluyong (People Surge) of eastern Visayas. The people’s uprising we witnessed was equally shown in the tender breath of his passing that came after the people’s event—and all the other people’s events in his life—for which he gave so much of himself.
I could not help but recall the almost inaudible voice with which he briefed me about the role I had to play in that people’s uprising in Eastern Visayas, the seat of People Surge. Right now, an this very moment, in my heart I sang the Awit sa Mortal of Joey Ayala. But my soul won’t rest until I shall have posted on the boundless realm of remembrances some prints and traces of aesthetic memorial tribute to this exemplary man of the people and people’s revolution..
Huyuhoy
Sa usa ka hiktin nga luna sa pulahong baybayon,
nga kanunay gisabwagan sa bulawanong silaw
sa Sidlakanhong Adlaw, mibarog kining
punoan sa talisay latas sa daghang katuigan.
Dunay mga pako ang iyang lunsayng mga bunga
nga ipadpad sa hangin sa mga kasikbit nga luna
hangtod gilupad sa huyuhoy ang usa ka bunga
ngadto sa mga mayukmok ug sinaphig-sa-palad.
Ug miturok kini sa tabunok nga yuta ug mitubo— `
mitubo ug milabong ug namulak ug namunga,
ug ang iyang bunga nahimong tam-is nga kalan-on
sa kalanggamang namatog sa iyang mga sanga.
May usa ka gawasnong langgam nga mibatog
sa sanga niining talisay ug miawit og usa ka awit—
naghubit og hamiling mithi—Mithi sa pakigbisog
alang sa kagawasan, katarungan ug kalinaw.
Ug sa wala madugay, may usa ka hamtong nga
mipasilong sa landong ug mikaon sa iyang bunga.
Dihadiha nabati sa hamtong ang uska matahom awit
gipadagayday sa malumong huyop sa huyuhoy.
Ug gitungab niya ang duga sa Mithi nga milatay
sa iyang kaugatan ngadto sa iyang tibuok galamhan.
Ug dayon nahimugso sa lubason nga alampatakan
ang usa ka panumpa ug tim-os nga kapangakoan.
Ug milabay ang daghang mga ting-init ug ting-ulan
Sukad niadto kanunaybng naga-angkas ang hamtang
sa Balsa nga ginahatod sa huyuhoy sa mga hilit ug suok
sa Dakong Pulo diin nagpunsisok ang mga mayukmok.
Sa dili-maihap nga pagpakli sa ,ga gabon sa katuigan,
gihugopan sa katawhang mayukmok ang Balsa — sila
kini ang nangaunlod sa huyong-huyong sa kawad-on,
sila ang giangtuok sa mga kuko sa banog nga mananagit.
Apan ang Hamtong nga naghawid sa renda sa Balsa
ug nagsangyaw sa Mithi sa Pakigbisog . . way-puas
ang iyang pagpasubay sa Balsa sa dalandalang motultol
sa katawhan sa mahimayaong ganghaan sa kaadlawon.
Ug gitudloan usab niya sa pagpugas og mga paagi
nga makapagahom sa katawhan sa pagmugna og kalayo
kansang siga moduslit sa mga gihay sa kangitngit
ug molubo sa mga bangkil sa mangtas nga kagabhion.
Ang Hamtong nga nag-angkas sa Balsa way lain kundili
si Francis “Bong” Morales nga way kukaluya nga
gisagubang ang mga pagdagmal sa init ug ulan,
gisum-ok ang mga unos, gisugat ang sulog sa baha,
Giampingag maayo ang Balsa nga sakyanan sa masa.
gipasutoy kanunay ang panaw sa Balsa ngadtos unahan,
gibantayan nga ang barasbaras niini kanunayng nagpunting
sa balbangaan nga dan-ag sa banagbanag sa Sidlakan.
Halangdon ang dugokang diwa nga gitamod ni Bong.
Halangdon man usab ang iyang dugokang kinaiya ug
gawi nga madasigong gipasagakay sa huyuhoy sa pulong
ug buhat sa matag higayon sa iyang mga adlawg gabii.
Sa kanunay magahadla kanato ang iyang handumanan.
Sa kanunay magkidlap sa wanang sa atong panumdoman
ang iyang ngalan, mohaplos kanunay ang huyuhoy
sa iyang kaisog. . .ang kalumo sa iyang kabantugan.
Subayon ta ang mga tagaytay nga mihalok sa iyang lapalapa!
Pamudyoton ta ang nagpasad nga mga lugas nga gitayhop
sa hangin— ang mga pagdalayeg — samtang nakigdait siya
ug nakigsandurot sa mga linupigan nga iyang gilabanan.
Dili kita mopatulo og luha, ni mopatibi sa nagkurog natong
mga ngabil nga nakasangpit sa iyang ngalan sa pagtimbaya
sa iyang mahalangpon nga paghiabot gikan sa mga payag
ug umahan sa kabanikanhan, sakay sa Balsa sa katarungan.
Itapion ta ang atong palad sa atong dughan ug bation
ang kainit sa lunsayng pagmahal nga gidalit ni Bong sa
katawhang kabos, hinikawan, ug dinaugdaog! I-angkas ta
atong panumpa sa Mithi sa atong kaugalingong Balsa!
